Düşmeler ya da travmalar omurga kırılmasına neden olabilir. Bu yaralanmaların bir kısmı ameliyat gerektirmese de büyük kırıklar derhal ve uygun şekilde tedavi edilmelidir. Büyük omurga kırıklarında tedaviye geç kalınması, ciddi uzun süreli sorunlara neden olabilir. Omurga kırıkları, omurganın içinden geçen sinir yapılarını ve çevresindeki yaşamsal öneme sahip damar ile organları etkilemesi nedeniyle son derece ciddi sonuçlara yol açabiliyor-
Omurga Yaralanmaları Nelerdir?
Omurga yaralanmaları hafif bir yumuşak doku travmasından omurga kırığı ve omurilik yaralanmasına kadar çeşitli şiddette gerçekleşebilir. Omurga kırık ve çıkıkları omurilik yaralanmasına ve dolayısıyla felce neden olabilir. Omurga yaralanmalarının tedavi şekli de vakanın şiddetine göre değişir.
Omurga Kırıkları Nerelerde Olur?
Kırıkların %5 veya 10’u boyun omurlarında, %70’i sırt ve bel omurlarında ve geri kalanı da daha aşağı bölgelerde görülür. En sık yaralanan bölge sırt ve bel omurlarının birleştiği 12. Sırt omuru ve 1. Bel omuru, omurganın en hareketli bölgesindedir.
Omurga Kırığı Nedenleri Nelerdir?
Genellikle yüksek enerjili travmalar (trafik kazası, yüksekten düşme, atlama vb.) Sonrasında ortaya çıkmaktadır. Ayrıca omurga kırıklarının kemiklerin gücünü yitirmesine yol açan osteoporozlu hastalarda düşük enerjili travmalarda veya travma olmadan da ortaya çıkabilmektedir. Kemiğe yayılım gösteren kanser hastalarında travma olmaksızın da kırıklar meydana gelebilmektedir.
Omurga Kırıklarında Belirtiler Nelerdir?
Travma şiddetine göre şiddetli sırt ve boyun ağrısı, uyuşma-karıncalanma-kas spazmı, halsizlik, bağırsaklarda veya mesanede meydana gelen değişiklikler, felç, kollarda veya bacaklarda hareket kaybı gibi belirtiler gözlemlenirse en kısa sürede bulunduğu yerden kaldırılmadan 112 ambulans ekipleri aranmalı ve bir doktora başvurulması gerekmektedir.
Omurga Kırıklarına Tanı Nasıl Konulur?
Hastanın uygun pozisyonda taşınması tedaviyi ve hastanın kaderini belirleyen en önemli unsurlardandır.
Hasta öyküsü ve doktor muayenesi tanı koyma ve tedaviyi planlamada en başlangıç adımlardır. Omurga yaralanması şüphesi olan hastada ilk yapılması gereken tetkik direk radyografi (röntgen) olmalıdır. Tanıyı doğrulamada ve tedaviyi planlamada bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans diğer tercih edilebilecek tanı yöntemleridir.
Omurga Kırıkları Kaç Şekilde Oluşur?
Bir kemiğin üzerine, dayanabileceğinden fazla yük binerse kemik kırılır. En sık görülen kırık tipi omurun ön kısmının çöktüğü “çökme kırıklarıdır”. Eğer omurga üzerine binen yük daha da şiddetli ise o zaman omurun orta ve arka kısmı da kırılabilir ve kırık parçaları omurilik kanalına doğru yer değiştirip omuriliği zedeleyebilir. Bu tip kırıklara “patlama kırığı” denir. Patlama kırıklarında omurilik yaralanması ve felç sık görülmekle birlikte her patlama kırığı felce ya da omurilik yaralanmasına neden olmaz. Kırıklar genellikle tek bir omurda olmakla beraber %20 veya %30 oranında ardışık veya ardışık olmayan birden fazla omuru da içerebilir.
Omurga üzerine binen yükler daha da artarsa o zaman kemikte kırıkla birlikte omurları birbirine bağlayan ve bir arada tutan yumuşak dokularda; disklerde, bağlarda ve eklemlerde yaralanma olabilir. Bu durumda iki omurun birbiri ile bağlantısı kopar ve omurga çıkığı meydana gelebilir.
Omurga çıkığı nadiren sadece yumuşak dokuların yaralanması ile oluşan çıkık olarak görülürken, sıklıkla omur kırığı ile “kırıklı çıkık” olarak da görülmektedir. Bu iki tip yaralanma ile omurilik yaralanması çoğu zaman gelişir ve en tehlikeli yaralanma şeklilerinden birisi haline gelir.
Aynı zamanda çıkık ve kırıklı çıkıkların iyileşmesi sadece kırık olan yaralanmalara göre çok daha zordur. Bu nedenlerden dolayı çıkık veya kırıklı çıkıklar çoğunlukla cerrahi tedavi gerektirir.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Öncelikle uzman bir hekim tarafından omurganın yük taşıma işlevini yapıp yapamayacağı ve sinir yaralanması olup olmadığı tespit ediliyor. Nörolojik yaralanmaya neden olmayan ve omurganın yük taşımasında bir sorun olmayacağı düşünülen (stabil) hastalarda ana yaklaşım, ağrı tedavisi olmaktadır. Duruma göre kısıtlı süreler yatak istirahati ve tespit edici korseler önerilebiliyor. Ancak, kırık nedeniyle omurganın bütünlüğü bozulmuş ve yük taşıma işlevini yerine getiremez hale gelmişse (instabil) ve özellikle kısmi ya da tam felç durumu mevcutsa mutlaka cerrahi tedavi uygulanmaktadır.
Omurga Kırıklarında Hangi Tür Tedaviler Uygulanabilir?
- Korse veya Alçı Tedavisi
Kırıkların iyileşmesi için bir tespit gereklidir. Özellikle çökme kırıklarında, omurilik yaralanması ve yumuşak bağ doku yaralanması olmayan hastalarda korse veya alçı tedavisi tercih edilir. Amaç dışarıdan tespit ile kırığın iyileşmesini sağlamak, omurganın daha fazla çöküp omuriliğe baskı yapmasını ve kamburluk gelişmesini önlemektir. Alçı veya korse süresi genellikle 3 aylık bir süreyi kapsamaktadır.
- Enstrümentasyon ve Füzyon
Kırık omurganın metal araçlar kullanarak tespit edilmesi ve aynı zamanda dondurulmasıdır. Bu işlem omurganın ön veya arka tarafından yapılabildiği gibi bazen her iki tarafında dondurulması gerekebilmektedir. Aynı zamanda omurilik yaralanması olan hastalarda omuriliği sıkıştıran kemik parçaları da cerrahi girişim sırasında temizlenebilir. Nörolojik yaralanma olmayıp da arka bağ dokuların yaralandığı patlama kırıklarında ve nörolojik yaralanma olan tüm diğer patlama kırığı, kırık veya kırıklı çıkıklarda tercih edilecek tedavi yöntemidir.
- Vertebroplasti & Kifoplasti
Bazı seçilmiş çökme kırıklarında, osteoporoz veya tümöre bağlı kırıklarda ve bazı patlama kırıklarında uygulanabilen minimal invazif tedavi yöntemidir. Lokal anestezi altında uygulanabilir. Ciltde yapılacak küçük kesilerden omurgaya geniş iğneler ile girip kırığın düzeltilmesi ve için sağlamlaştırmak için titanyum kafes-çimento konması esasına dayanır.
- Omurga Kırıkları Cerrahisi
Omurga kırıklarının cerrahi tedavisinde 2 amaç bulunur:
1- Dekompresyon
Bu yöntemde sinir hasarının giderilmesi amaçlanmaktadır. Bunun için sinir dokularına baskı yapan kemik, bağlar, disk gibi diğer dokular çıkarılır. Her zaman sabitlemeyi sağlayan stabilizasyon uygulaması da gerekebilmektedir. Bu uygulama, sinir iyileşmesini olumlu olarak etkileyerek felçlerin iyileşme olasılığını arttırabilmektedir. Ancak tüm felçler, cerrahi ile tam olarak iyileşmese de bazı durumlarda iyileşme oranını yükseltebiliyor.
2- Stabilizasyon
Omurgadaki kırıkları düzeltmek için genellikle vida ve çubuklar kullanılıyor. Bu uygulama, hastaların daha kısa sürede hareket edebilmelerine ve rehabilitasyon çalışmalarına başlamasına olanak sağlıyor.
Omurga Kırıklarında İyileşme Süreci Nasıl Olmaktadır?
Hastalar ameliyatın ertesi günü genellikle ayağa kaldırılarak kontrollü olarak mobilize edilir. Ek yaralanma ve hastanın genel durumuna bağlı olarak genellikle 3. Veya 4. Gün taburcu edilebilir.3. Haftadan sonra kontrollü olarak ev dışına çıkabilmektedirler. 4. Haftadan sonra kontrollü olarak okula gidebilir, hafif vücut egzersizleri (pilates bandı, hafif ağırlık) yapabilir. Sınırsız yürüyebilir, serinlemek amaçlı havuz ya da denize girebilir. 2. Ayın sonundan itibaren toplu taşıma araçlarını (okul servisi dahil) kullanabilir. 3. Ayın sonundan itibaren normal günlük hayatını kısıtsız sürdürebilir (ev ve okul aktiviteleri, spor hariç), hafif ferdi koşu ve spor amaçlı yüzme yapabilir. 6. Ayın sonundan itibaren koşu ve diğer ferdi sporlar (yarışma amaçlı olmayan raket sporları vb.) Yapabilir ve yine yarışma amaçlı olmadan sınırsız bisiklete binebilir. 1. Yılından sonra son rutin kontrolünden sonra dövüş sporları ve özellikle tehlikeli etkinlikler (paraşüt, bungee jumping vb.) Dışında serbest bırakılır.